Ο Αίαντας υπερασπίζεται όσους διεκδικούν προσωπική αλήθεια και ταυτότητα

Αποσπάσματα από τη συνέντευξη της Δήμητρας Λαρεντζάκη στην Αγγελική Καρυστινού για το onlytheater.gr
Σε αυτή την εκδοχή του Ρίτσου πώς παρουσιάζεται ο Αίαντας;
O Αίαντας του Ρίτσου έχει κοινό σημείο αναφοράς και εκκίνησης όσον αφορά στη θεματική με τον Αίαντα του Σοφοκλή. Από την αρχή όμως του έργου απομακρύνεται και αποστασιοποιείται σε τέτοιο βαθμό, παίρνοντας μια άλλη θέση απέναντι στη ζωή και τα πράγματα. Ήρωας και αυτός της τέταρτης διάστασης, ζητά να ελευθερωθεί από έναν κλοιό, που τελικά τον έχει εγκλωβίσει σε μια ταυτότητα που δεν είναι και δεν του ανήκει.
Αίας μαινόμενος στην περίπτωση του τραγικού ήρωα, Αίας πιο κοντά στην ανθρώπινη φύση, κουρασμένος, απογοητευμένος, χωρίς ηρωικά χαρακτηριστικά, μέσα σε ένα σπίτι και όχι σε μια σκηνή εκστρατείας, με φόβους και αγωνίες που του δίνουν μια άλλη υπόσταση, πιο κοντά στην ανθρώπινη καθημερινή κοινή για όλους εγρήγορση, στο ερώτημα ποιος είμαι και πώς οι πράξεις μου έχουν καθορίσει εμένα τον ίδιο αλλά και τους άλλους. Ο Αίαντας εδώ έρχεται αντιμέτωπος και δίνει μια μάχη σώμα με σώμα με μια ταυτότητα, με μια εικόνα που τα χαρακτηριστικά και η μέχρι τώρα υπόστασή της, αποδεικνύονται τελικά ξένα, δοσμένα από τις επιταγές των άλλων. Αισθάνομαι ότι εδώ είναι και η τομή που κάνει ο Ρίτσος, στο χώρο που δίνει για να αρχίσει ένας διάλογος, ανάμεσα στον Αίαντα και στο κοινό.
Ένας διάλογος που ο συνομιλητής είναι σε μεγάλο βαθμό ο ίδιος μας ο εαυτός, όταν έρχεται αντιμέτωπος με τα ερωτήματα, που ο Αίαντας του Ρίτσου θέτει στον εαυτό του. Ο Αίαντας εδώ βρίσκεται σε πλήρη συνείδηση όσον αφορά στην πράξη του. Μετά την παράκρουση ο Αίαντας δεν βλέπει στην όψη των ζώων Αχαιούς, αλλά τα σφαγμένα ζώα από τα ίδια του τα χέρια. Αυτή η θέση επίγνωσης, θέση που ακυρώνει την ευθύνη και το άλλοθι, αλλά και την εξουσία των θεών πάνω στις ανθρώπινες πράξεις, είναι μια θέση επαναστατική, όσο αφορά στην ανυπακοή και τη συμμόρφωση σε υποδείξεις και επιταγές θρησκευτικές, κοινωνικές πολιτικές, που τελικά προσφέροντας ένα ψεύτικο καταφύγιο μας απομακρύνουν από το να ζήσουμε μια ζωή συνειδητή με τη δική μας αλήθεια.
Υπάρχουν αυτοβιογραφικά στοιχεία του ποιητή στο έργο;
Το 1967 ο Ρίτσος εξορίζεται πρώτα στη Γυάρο και ύστερα στο Παρθένι της Λέρου όπου αρχίζει να γράφει τον Αίαντα. Ένα χρόνο αργότερα εκτοπίζεται στο Καρλόβασι της Σάμου και τίθεται σε κατ’ οίκον περιορισμό, στο σπίτι της γυναίκας του, μέχρι και το 1969 που ολοκληρώνει το μονόλογο. Μια περίοδος που συμπίπτει με τα πρώτα χρόνια της δικτατορίας στην Ελλάδα. Το σπίτι του Αίαντα και ο κατ’ οίκον περιορισμός του Ρίτσου στη Σάμο, εκεί που ο ποιητής θα βιώσει την απόλυτη μοναξιά, μέσα από την απόλυτη απαγόρευση της επικοινωνίας με τον έξω κόσμο— δεν του επιτρέπουν ούτε να κυκλοφορεί ούτε να αλληλογραφεί. Η καταναγκαστική απομόνωση, το φάντασμα του θανάτου που στοιχειώνει και ταράζει τη ζωή του, μαζί με την περιπέτεια της υγείας του, με τις απάνθρωπες συνθήκες σωματικής και ψυχολογικής βίας, τα χωρίς τέλος και έλεος βασανιστήρια στην ατέλειωτη εξορία της ζωής του, τον επηρεάζουν. Οι Ατρείδες και τα ζώα για τον Αίαντα, ο θάνατος που ακόμα μυρίζει νωπός από τους συντρόφους που χάνονται για τον ποιητή, οι τόποι που έγιναν σφαγεία για τις ιδέες των ανθρώπων, που τις πίστεψαν. Δύο άντρες, τα βιώματα ενός πολέμου, η μοίρα, οι μνήμες το ξόρκι της ζωής πάνω στο θάνατο των συντρόφων, της περηφάνιας, της αξιοπρέπειας.
Όταν η γυναίκα του τον επισκέπτεται άρρωστο στη Λέρο, όπου γράφεται η αρχή του Αίαντα, δεν τους αφήνουν να ανταλλάξουν ούτε μια κουβέντα. Στον Αίαντα αυτή είναι η σιωπηλή γυναίκα που του παραστέκει και παρόλο που εδώ ο άντρας μιλά, εκείνη παραμένει αμίλητη, γιατί διαβάζει τα μάτια του, τη σιωπή ανάμεσα στις λέξεις του, τη δύναμη και το κλάμα της ψυχής του. […] Tο τέλος του Αίαντα είναι μια έξοδος προς το φως;
Η έξοδος είναι στο φως. Ο Αίαντας έρχεται αντιμέτωπος με το εσωτερικό του σκοτάδι, το βιώνει, το παλεύει, το κατανοεί, το αποδέχεται. Η έξοδος στο φως είναι η δύναμη που έχει αντλήσει από την πορεία του μέσα στο σκοτάδι και η απόφαση που παίρνει, να μην παραμείνει σ’ αυτό. Ο Αίαντας θα ξεκινήσει ένα ταξίδι μέσα του, στα βιώματα, στις αξίες και στον μέχρι τότε ηρωικό εαυτό του, για να φτάσει στην έξοδο, όχι στο τέλος, που όλα επιστρέφουν εκεί που ξεκινούν. Στο φως.
Τι υπερασπίζεται ο Αίαντας;
Ο Αίαντας υπερασπίζεται όλους εκείνους που διεκδικούν μια προσωπική αλήθεια και ταυτότητα. Οι άνθρωποι που βρίσκουν το θάρρος και αναλαμβάνουν την ευθύνη να προσδιορίσουν τον εαυτό τους και την ουσία τους από την αρχή, όποιο κι αν είναι το κόστος. Η υπέρβαση να ακυρώσουμε μια ταυτότητα άρα και μια μέχρι τότε ζωή, θέλει δύναμη καταρχήν ηθική και ψυχική. Ο Αίαντας υπερασπίζεται όλους εκείνους που τολμούν να σηκώσουν κεφάλι, να υψώσουν ανάστημα. […] Τελικά η αναζήτηση της αλήθειας είναι μοναχική;
Η πορεία στην αναζήτηση της προσωπικής μας αλήθειας είναι από τη φύση της μοναχική. Χρειαζόμαστε έναν χώρο απόλυτα προσωπικό που μέσα εκεί θα μπορέσουμε να αφουγκραστούμε όλα εκείνα που μας καθιστούν ζωντανούς μέσα στις αλήθειες μας ή μας συντηρούν με μικρά ή μεγάλα νεκρά ψέματα, να πάρουμε απόσταση απ’ ό, τι δεν είναι πραγματικά δικό μας. Χρειάζεται σιωπή για να ακούσουμε αν στ’ αλήθεια αναπνέουμε ή όχι. Πολλοί άνθρωποι ζουν μια ζωή ξένη, μια ζωή που δεν είναι οι ίδιοι εκεί, που απουσιάζουν και απλώς εκπληρώνουν επιθυμίες και ανάγκες άλλων. Ο δρόμος για να βρούμε τον εαυτό μας δεν έχει παρέα.
Σε ποιο σημείο συναντάει ο Αίαντας τον σύγχρονο άνθρωπο;
Νιώθω ότι η συγκεκριμένη στιγμή που βιώνουμε ό,τι λέγεται ζωή, σύστημα αξιών, ηθικοί, κοινωνικοί, θρησκευτικοί πολιτικοί κώδικες πεποιθήσεων που μπορεί ως τώρα να μας καθόριζαν, με μια αφετηρία μια συνέχεια μια υποψία μελλοντικής εξέλιξης εκ των πραγμάτων, καταρρίπτονται. Ο κόσμος αλλάζει και οι αλλαγές που βιώνουμε όσον αφορά στην τραγωδία του πολέμου στη Συρία, την χωρίς τελειωμό σφαγή των Παλαιστινίων, την καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ανά τον κόσμο από τους ισχυρούς, γίγαντες των οικονομικών κέντρων εξουσίας, οι μισθοφόροι ήρωες ατελείωτων επεκτατικών πολέμων και οι πραγματικοί που προσπαθούν, ενώ σώθηκαν από χωρίς έλεος σφαγές με παιδιά στην αγκαλιά, χαμένες πατρίδες ανθρώπους και όνειρα που προσπαθούν να περάσουν σύνορα με κοφτερά συρματοπλέγματα και βάρκες που ξέρουν ότι μπορεί να βουλιάξουν, η δική μας θέση, μια σχεδόν κουρασμένη, αποδεκτή ανημπόρια, μια παραίτηση, κουβαλάει τους δυο πόλους του ήρωα, εννοώντας τη θέση που παίρνει, την ευθύνη των πράξεων και των επιλογών του. Πόσο πιο σύγχρονη η θέση, που δεν έχουμε πάρει σαν ανθρωπότητα, όλα αυτά τα χρόνια;
Ποιοι είναι οι Αίαντες σήμερα;
Κατά μια έννοια όλοι όσοι αντέχουμε να έρθουμε αντιμέτωποι με μια ταυτότητα που αποδεικνύεται πλαστή, όπως οι μέχρι τώρα επιλογές μας έχουν ορίσει. […] Θέλει μεγάλη δύναμη, καθαρό θάρρος ψυχής, λαχτάρα για ελευθερία για να επιτρέψουμε να ξεκινήσει μια μετατόπιση, μια μετοίκηση σε ένα άλλο τόπο μέσα μας που δεν γνωρίζουμε απαραίτητα και δεν ανήκουμε με όρους σιγουριάς και δεδομένης ασφάλειας. Ο Αίαντας πριν φύγει προς το φως λέει: «Eμένανε μου φτάνει αυτό που βρήκα, χάνοντας τα πάντα». Όποιος έχει αυτό το κουράγιο να χάσει ό,τι έχει υπάρξει, για να κερδίσει την αλήθεια που ο ίδιος μπορεί και θέλει να βιώσει, είναι ένας Αίαντας στο δρόμο. Γιατί αυτή η πορεία δεν έχει τέλος, μόνο αρχή. Αυτό είναι κάτι που με συγκινεί βαθιά σ’ αυτό το έργο.
Πηγή: http://www.onlytheater.gr/buzz/interview/item/o-aiantas-yperaspizetai-osous-diekdikoun-prosopiki-alitheia-kai-taftotita